هشدار درباره دور زدن “safe search”!

“safe search” به گمان برخی امنیت را برای کاربران اینترنت به ارمغان می‌رود، اما برخی دیگر نیز معتقدند به برخی کسب‌وکارها از جمله فعالیت‌های فرهنگی و هنری آسیب می‌زند و در زمینه امنیت کاربران اینترنت نیز نباید خیلی به دنبال دور زدن آن بود.

ماجرا از آن‌جا شروع شد که گفته شد همۀ کاربران ایرانی به‌صورت خودکار در حالتی از استفاده از موتورهای جست‌وجوی گوگل و بینگ قرار گرفتند که تنظیمات “safe search” بر روی آن فعال شده است. این در حالی‌ست که “safe search” برای نمایش داده نشدن محتوای خشونت‌آمیز و بزرگسال برای کودکان زیر ۱۳ سال طراحی شده است.

هر چند که در روزهای آغازین، بیش از توضیح مسئولان مربوط، اظهارنظرهای مختلف و البته واکنش‌های متعدد کاربران را شاهد بودیم و در ادامه هم تعدادی راه‌حل‌ برای دور زدن “safe search” منتشر شد اما چند روز پیش بود که  عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات، در این زمینه گفت: امکانی را فعال کرده‌ایم که صرفا دسترسی به محتواهای مستهجن، غیراخلاقی و بسیار خشن توسط خود موتورهای جست‌وجو محدود شود تا نگرانی خانواده‌ها برطرف شود. نه قفل کودکی است و نه جست‌وجوی دیگری مورد خدشه واقع شده‌است. خیلی از کشورها این کار را کرده‌اند.

البته که برخی از خانواده‌های نیز سال‌هاست که با قوت گرفتن فعالیت کودکان و نوجوانان در فضای مجازی نسبت به این مسئله دغدغه دارند و شاید حتی این اقدام دغدغۀ آنان را در زمینه نگرانی حضور فرزندشان در فضای مجازی رفع کند. 

اما از طرفی، برخی کارشناسان هم معتقدند، ایجاد چنین شرایطی، به‌واسطه لزوم دسترسی کاربران بالای ۱۳ سال، به‌ویژه کسب‌وکارها به محتوایی که “safe search” آن را محدود می‌کند، سبب می‌شود تا افراد گرایش بیشتری به استفاده از ابزارهایی همچون وی‌پی‌ان داشته باشند. 

این درحالی است که گزارش کسپرسکی نشان می‌دهد ایران، رتبه اول نرخ آلودگی به بدافزار در جهان در سال ۲۰۲۱ را داشته است. متخصصان امنیت سایبری این مسئله را ناشی از استفاده از نرم‌افزارهای ناامن یا به‌عبارتی بدافزارها که بخشی از آن‌ها را همین وی‌پی‌ان‌ها تشکیل می‌دهد، دانسته‌اند.

در چنین شرایطی، به سراغ بررسی ابعاد فرهنگی موضوع رخ‌داده رفته‌ایم؛ آیا این اتفاق اثرات فرهنگی نیز برای جامعه خواهد داشت؟ یا این‌که واکنش اهالی فرهنگ و هنر باید به این اتفاق چگونه باشد؟ 

میلاد افشاری، متخصص شبکه و هم‌بنیان‌گذار گروه گردانندگان شبکه ایران “IRNOG”، در آغاز با پرداختن به ابعاد فنی این ماجرا می‌گوید: آن‌چه در رسانه‌های مختلف نیز به آن بسیار پرداخته شده، به نحوۀ پیاده‌سازی این اتفاق، که پیچیده هم نیست، برمی‌گردد. در واقع، مشاهده اجباری “safe search” در موتورهای جست و جو با هایجک ترافیک دی‌ان‌اس (DNS) کاربران ایرانی اتفاق می‌افتد؛ یعنی وقتی آی‌پی دامنه Google.com از سرور دی‌ان‌اس پرسیده می‌شود، به جای این‌که درخواست کاربر به سمت سرور مورد نظر کاربر برود، در مسیر هایجک می‌شود و از سمت دی‌ان اس سرورهای ایرانی جوابی را برمی‌گرداند و این جواب، یک آی‌پی خاص از سرورهای گوگل است که ویژگی “safe search” روی آن سرویس بالا آمده است. یعنی هر کاربری، در هر جای دنیا google.com را با آن آی‌پی خاص ببینید، “safe search” به صورت قفل‌شده برای او فعال است. برای کاربران ایرانی نیز اکنون همین اتفاق افتاده است. هر کسی که از هر اپراتوری سرویس می‌گیرد، وقتی برای گرفتن آدرس دامنه google.com درخواستی ارسال می‌کند، آن آی‌پی خاص از سوی سرورهای داخلی جواب داده می‌شود.

او می‌افزاید: نباید فراموش کرد، همیشه وقتی محدودیتی ایجاد می‌شود، تکنولوژی از آن جلوتر است. در حال حاضر نیز، یک‌سری راهکارها برای دور زدن این ماجرا، بین کاربران ردوبدل می‌شود. اما این راهکارها از شدت بد بودن اتفاق کم نمی‌کند. چون مگر چند درصد از عموم کاربران اینترنت سواد این را دارند که به سراغ این راهکارها بروند؟

افشاری معتقد است، خیلی نباید به این پرداخت که چطور “safe search” را دور بزنیم و توضیح می‌دهد: اصل موضوع باید حل شود. ما نمی‌توانیم به اغلب پدران و مادران‌مان این راهکارها را آموزش دهیم و این‌ها پیچیدگی ایجاد و کار را در آینده سخت می‌کند.

این کارشناس در عین حال بیان می‌کند: موتور جست‌وجو، یکی از ساده‌ترین سرویس‌هاست که حالا به این شکل برای ما محدود شده و این خیلی ناراحت‌کننده است. متاسفانه یک‌سری کاربران در حال حاضر از سر ناآگاهی می‌گویند که “safe search” بهتر است و گمان می‌کنند محتوای غیرمجاز دیگر در خروجی جست‌وجوها نمی‌آید. اما موضوع این است، محتوای غیرمجاز موجود در این محدودیت که فقط محتوای غیراخلاقی و پورن نیست، در حال حاضر، کسب‌وکارهای حوزۀ پزشکی و داروسازی به‌شدت به مشکل برخورده‌اند، چون جست‌وجوهایی که انجام می‌دهند، محتویاتی دارد که از نظر گوگل برای افراد زیر ۱۳ سال مناسب نیست اما آن‌ها در کار تجاری‌شان به خروجی این پالایش‌ها نیاز دارند. استنباط یک عده این است که مسئلۀ خاصی نیست و “safe search” امنیت ایجاد می‌کند و این بهتر است. اما این اتفاق، تاثیرات زیادی دارد؛ تاثیرات پنهانی که هنوز مشخص نیست و بیشتر این تاثیرات هم فرهنگی‌ست.

افشاری با بیان توضیح بیشتر اظهار می‌کند: کاربری که تا کنون به هیچ عنوان از وی‌پی‌ان استفاده نمی‌کرد، حالا برای یک جست‌وجوی ساده نیز به مشکل برمی‌خورد و ناگزیر است از وی‌پی‌ان استفاده کند. 

این پژوهشگر اینترنت می‌افزاید: “safe search” برای کودکان زیر ۱۳ سال است؛ نه به این معنا که گوگل به کلی امن می‌شود. حق کاربران بالای ۱۳ سال این است که خروجی مورد نظرشان را از گوگل دریافت کنند. با این حال، درصد زیادی از کاربران هنوز نمی‌دانند چه اتفاقی افتاده است.

افشاری همچنین از موتور جست‌وجو به‌عنوان یک سرویس کاملا حیاتی یاد می‌کند و می‌گوید: اصلی با عنوان «اصل بی‌طرفی شبکه» وجود دارد و بیشتر از ۱۰ سال است که طرفداران حوزۀ اینرنت آزاد به آن پایبند هستند. این اصل بیان‌گر آن است که اپراتور، سرویس‌دهنده و هر شرکتی که سهمی در انتقال ترافیک کاربران در شبکۀ اینترنت دارد، باید تمام داده‌های شبکۀ اینترنت را به یک چشم نگاه کند و تفاوقی بین آن‌ها قائل نشود.  “safe search”، مصداق بارز زیر پا گذاشتن همین اصل بی‌طرفی شبکۀ اینترنت است که ما در ایران از قبل هم سابقۀ آن را داریم؛ یک مثال آن همین تفکیک ترافیک داخل از خارج  است.

او افزون‌ بر این، از به راه افتادن کارزاری مبنی بر اینکه من کودک نیستم یاد و بیان می‌کند: افرادی که این کارزار را امضا کردند، معتقدند این تنظیمات باید به حالت قبل برگردد و هر کسی بتواند بدون محدودیت از موتور جست‌وجو استفاده کند و هر کسی خواست خودش قابلیت “safe search” را فعال کند. به‌نظر می‌رسد که دیگر بعد فنی موضوع کمرنگ شده و حالا موضوع این است که چگونه می‌توان این مسئله را حل کرد. چون نکتۀ دیگری هم مهم است، آن هم این‌که افراد بیشتری از وی‌پی‌ان استفاده نکنند، چون این کار، امنیت کاربران اینترنت را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. بسیاری از این سرویس‌های وی‌پی‌ان رایگان، آلوده هستند و بات‌نت‌هایی را روی گوشی کاربران نصب می‌کنند. “safe search” باعث می‌شود ضریب این اتفاق بیشتر شود، چون دیگر برای یک سرچ ساده در گوگل هم به وی‌پی‌ان نیاز است.

این کارشناس اینترنت در ادامه به لزوم مطالبه‌گری فرهنگی در این زمینه می‌پردازد و می‌گوید: نظر شخصی من این است که طبیعتا خیلی از کاربران اصلا متوجه نیستند که با فراگیری “safe search” دقیقا چه اتفاقی می‌افتد. یک عده فکر می‌کنند این، اتفاق خوبی‌ست چون امنیت به ارمغان می‌آورد و فرضا از لحاظ فرهنگی، مطالب پالایش‌شده‌ای را در اختیار قرار می‌دهد. درحالی‌که تاثیرات منفی “safe search” ممکن است فراتر از حالا برود. افراد، چه در حوزۀ فیلم‌سازی، چه در بحث کتاب و غیره ممکن است مدام با گوگل سروکار داشته باشند، “safe search” همۀ این‌ها را تحت تاثیر قرار داده است. اگر اهالی فرهنگ، رسانه و هنر نیز به مطالبه‌گری دربارۀ این موضوع بپردازند، می‌تواند مفید باشد، چراکه بر کار آن‌ها هم تاثیر می‌گذارد.