۶ اختلال روانی که واقعیت مجازی می‌تواند به بهبود آن‌ها کمک کند

داشتن سلامت روانی یکی از مولفه‌های موفقیت در هر زمینه از زندگی است و اگرچه بسیاری معتقدند تکنولوژی می‌تواند اثر مخربی بر سلامت روان داشته باشد، اما همیشه این‌گونه نیست و گاهی فناوری‌هایی مانند واقعیت مجازی می‌توانند به بهبود اختلال‌های روانی کمک کند.

واقعیت مجازی ما را از دنیای واقعی اطراف خودمان جدا می‌کند و به جهان‌های دیجیتالی می‌برد که هر یک کاربرد خاص خود را دارند. از جمله‌ مهم‌ترین این کاربردها می‌توان به گیمینگ و سرگرمی و آموزشی اشاره کرد. البته بخش بهداشت و درمان هم از این فناوری استفاده می‌کند تا به بهبود بیماران کمک کند، پرسنل خود را آموزش بدهد و کارهای روزانه‌ی مختلفی را به کمک آن مدیریت کند.

یکی از حوزه‌های سلامت که واقعیت مجازی می‌تواند به آن کمک کند، حوزه‌ی روان‌شناسی و سلامت روان است. این فناوری به بسیاری از  افراد مبتلا به مشکلات روانی اجازه می‌دهد که در محیط شبیه‌سازی شده تکنیک‌هایی برای قرار گیری در شرایط مختلف را تمرین کنند و در همین حین، از طریق فعالیت‌های شاد و خلاقانه خلق‌و‌خوی خود را بهبود ببخشند.

در ادامه به ۶ مورد از اختلال‌های روانی می‌پردازیم که می‌توان با استفاده از واقعیت مجازی به بهبود آن‌ها کمک کرد:

۱. جنون (Psychosis)
مطالعاتی که در سال‌های اخیر انجام شده این موضوع را تایید می‌کنند که واقعیت مجازی می‌تواند برای درمان شکل‌های مختلف جنون مفید باشد. در سال ۲۰۲۰، ژورنال بین‌ المللی Environmental Research and Public Health بررسی‌های خود پیرامون این موضوع را منتشر کرد که حقایق جالبی را فاش می‌کرد.

برای مثال، در یک آزمایش ۳۰ بیمار مبتلا به توهمات آزاردهنده مورد مطالعه قرار گرفتند تا اثرگذاری روش درمانی مواجهه‌ی مستقیم با واقعیت مجازی (VR Exposure Therapy) را با درمان با واقعیت مجازی تحت رفتار درمانی شناختی (VRCBT) مقایسه کنند. در نتیجه‌ی این مطالعه مشخص شد که مورد دوم (VRCBT) در کاهش توهمات افراد و کمک به آن‌ها در حفظ ثبات در زندگی واقعی تاثیر بیشتری داشت.

تحقیقات بسیاری مانند مثال بالا انجام شده‌اند که نشان می‌دهند قرار دادن بیمار در شرایط واقعی، اما با سناریوهای امن، می‌تواند به پزشکان کمک کند آن‌ها را با استفاده از هدست‌ها و تجربه‌های واقعیت مجازی معاینه کنند، در حالی‌که هم‌زمان علائم بیمار را هم کاهش می‌دهند.

با توجه به این‌که هدست‌های VR و نرم‌افزارهایی مانند gameChange از نظر راحتی و کاربردهای درمانی بهبود می‌یابند، می‌توان امیدوار بود که به‌زودی سیستم‌‌های درمانی دنیا به‌طور کامل واقعیت مجازی را به‌عنوان یک روش درمانی برای جنون بپذیرند.

۲. اختلال اضطراب پس از حادثه (PTSD)
تا به‌حال به این موضوع فکر کرده‌اید که واقعیت مجازی چطور می‌تواند سلامت روان را ارتقا دهد؟ درمان PTSD با واقعیت مجازی یکی از نمونه‌های استفاده از فناوری برای درمان اختلالات روانی است. در این روش شرایطی برای بیمار شبیه‌سازی می‌شود که مکرر تجربه کند و بیاموزد چطور با اضطراب خود کنار بیاید و در همین حین پزشکان هم بر هر نوبت نظارت می‌‌کنند.

علاقه‌ی رو به رشد به درمان مشکلات با استفاده از واقعیت مجازی از آزمایش‌ها و مطالعات متعددی سرچشمه می‌گیرد که درمان بیمار با روش مواجهه‌ درمانی با واقعیت مجازی (VRET) را امتحان می‌کنند تا کارایی آن را به عنوان یک ابزار برای سیستم درمانی بسنجند.

در سال ۲۰۱۹ گروهی آزمایشی را انجام دادند که میزان اثرگذاری VRET را بسنجند. این محققان نتایج تحقیقات خود را در نشریه‌ی European Journal of Psychotraumatology منتشر کردند. در بخش مرتبط با درمان PTSD،‌ نتایج به‌دست آمده از ۱۲۲ شرکت کننده نشان داد که درمان با واقعیت مجازی بهتر از گروه‌های کنترل در کاهش شدت علائم موثر بوده است.

۳. اظطراب (Anxiety)
تمرکز بر اضطراب و تاثیرگذاری واقعیت مجازی بر درمان آن هم نوید دهنده‌ی نتایج مثبتی است. بررسی ۳۴ مقاله که در سال گذشته‌ی میلادی صورت گرفت و در ژورنال JMIR Mental Health به‌ چاپ رسید نشان می‌دهد استفاده از واقعیت مجازی برای درمان اضطراب و افسردگی، می‌تواند پشتیبان خوبی برای رفتار درمانی شناختی باشد.

چه روند درمان در کنار VRET صورت گیرد، چه در محیط مجازی؛ این فناوری به بیمار اجازه می‌دهد در محیطی که احساس امنیت دارد، با نگرانی خود روبرو شود و آن را کاهش دهد.

همان‌طور که اشاره شد، مواجهه‌ درمانی در همراهی با واقعیت مجازی به بیماران اجازه می‌دهد اگر نیاز بود تجربه‌ را تکرار کنند. با استفاده از نرم افزارهایی مانند Ovrcome، پزشکان می‌توانند شبیه‌سازی‌ها را انتخاب، درمان‌ها را اعمال و از نزدیک پاسخ بیمار به درمان را آزمایش کنند.

۴. انواع هراس (Phobia)
اپلیکیشن‌های بسیاری وجود دارند که می‌توانند به شما در غلبه بر «ترس از پذیرفته نشدن» یا «ترس از صحبت در جمع» کمک کنند. اما همه‌ی انواع فوبیا به این سادگی نیستند.

فوبیا در واقع یک شکل رایج از نگرانی است که می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. غلبه بر این ترس‌ها نیازمند شهامت در بیمار است. همچنین، به فرایندی نیاز است که بتواند بیمار را با ترسش روبرو کند و تاثیر آن را بر او کاهش دهد.

نرم افزارهای واقعیت مجازی مانند Freethink می‌توانند در این زمینه به افرادی که دچار فوبیا هستند کمک کنند، به‌ویژه هنگامی که با رفتار درمانی شناختی همراه شوند. مرکز درمان اضطراب و اختلالات خُلقی آمریکا هم در گزارشی مزیت‌های استفاده از این روش درمانی تخصصی را تایید کرده است.

اساسا، مواجهه درمانی با واقعیت مجازی به فرد امکان می‌دهد خودش را در محیط امن مطب دکتر یا مرکز درمانی به چالش بکشد و در حالی‌که جسمش جابجا نشده، ذهنش او را در آسانسور، پشت فرمان در یک جاده‌ی شلوغ یا در یک جنگل در حال تماشای مارها تصور کند.

گرچه ماهیت فراگیر شبیه‌سازی‌های مجازی همچنان می‌تواند بیمار را تحریک کند، اما او این فرصت را خواهد داشت که یک به یک بر چالش‌ها غلبه کند. این اتفاق باعث می‌شود فرد بتواند اعتماد به‌ نفس و قدرت کافی برای شکست دادن اثر ناتوان‌کنند‌ه‌ی ترس‌هایش را در خود تقویت کند.

یک درمان‌گر موفق با استفاده از نرم افزارهای با کیفیت می‌تواند تجربه‌ای را خلق کند که ترس‌های افراد را کاهش دهد؛ اما اگر همین شبیه‌سازی‌ بیش از حد پیش برود می‌تواند موجب تشدید ترس بیمار شود.

۵. افسردگی (Depression)
مواجهه در واقعیت مجازی همان چیزی است که آن را از مواجهه در درمان معمولی مشکلات روانی متمایز می‌کند. واقعیت مجازی در درمان افسردگی به‌خوبی پاسخگو خواهد بود، زیرا می‌تواند بیمار را به محیط‌های شاد، الهام‌بخش یا مخرب ببرد. به‌ همین دلیل، گاهی اوقات احتیاط در استفاده از آن هم مهم است.

در سال ۲۰۱۹ مقاله‌ای در Front Psychiatry چاپ شد که درباره‌ی چگونگی همراهی موثر واقعیت مجازی با تکنیک‌های رفتار درمانی شناختی برای درمان افسردگی بحث می‌کرد. محققان این مقاله توصیه کردند که از مجموعه‌ای از تجربه‌های کم‌اثر مجازی، فعالیت‌های فیزیکی و روش‌های فعال‌سازی رفتاری در درمان استفاده شود که تعامل با دنیای واقعی را تشویق می‌کنند و هشدار دادند که ایزوله کردن بیمار در یک محیط دیجیتال به‌ تنهایی کارایی نخواهد داشت.

در حالی‌که استفاده از VR در چنین روش‌های درمانی رو به رشد است، تعداد اپلیکیشن‌های توسعه داده شده برای مدیتیشن هم در حال افزایش هستند. این برنامه‌ها تجربه‌های شبیه‌ساز آرامش‌بخش و لذت‌بخشی را ارائه می‌کنند که می‌توانند ذهن را از فکر کردن به مشکلات دور کنند.

به علاوه، شرکت‌هایی مانند The Glimpse Group فناوری‌ واقعیت مجازی خود را برای درمان از راه دور و پشتیبانی توسعه داده‌اند. به عبارت دیگر، اصل روند درمانی اکنون در دسترس است و می‌توان به ادغام کامل واقعیت مجازی با درمان افسردگی در آینده‌ی نزدیک امیدوار بود.

۶. اعتیاد (Addiction)
اعتیاد اغلب به نگرانی و افسردگی ارتباط داده می‌شود که در کنار هم یک چرخه‌ی خطرناک از محرک‌ها را ایجاد می‌کنند. درمان‌ مبتنی بر واقعیت مجازی می‌تواند اثر منفی این چرخه را کم کند و به بیمار روش‌هایی را آموزش دهد تا در هنگام تحریک شدن برای انجام عملی که به آن اعتیاد دارد، بتواند آرامش و اعتماد به نفس خود را حفظ کند.

در حال حاضر مراکز بازیابی آمریکا از واقعیت مجازی به‌عنوان یک روش درمانی آزمایشی استفاده می‌کنند. این روش درمانی تلاش می‌کند با ایجاد ارتباط بین محیط‌های مجازی و نیازهای هر بیمار و همچنین آموختن راه‌هایی برای مقابله با عوامل استرس‌زا برای بیماران، نگرانی‌هایی که اعتیاد به همراه می‌آورد را کاهش دهد.

ماهیت فراگیر این تجربه‌های مجازی بیمار را به‌خوبی به‌ خود مشغول می‌کند. در این فرایند فرد می‌تواند وظایف محول شده را کامل و تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن و کنترل تنفس را برای تسکین خود تمرین کند. در نهایت، بیمار باید بتواند احساسات خود را کنترل کند و از محرک‌هایی که او را به انجام عملی که به آن اعتیاد دارد تشویق می‌کنند دوری کند.

اگرچه واقعیت مجازی به‌عنوان یک روش درمانی برای اختلالات روانی هنوز در حال تکامل است، همین حالا هم توانسته کارایی خود را به‌عنوان ابزاری ارزشمند برای کاهش اعتیاد و همچنین عوامل استرس‌زای مختلف اثبات کند.

درباره‌ی جایگاه واقعیت مجازی در سیستم درمانی بیشتر بدانید
به‌لطف نوآوری‌های واقعیت مجازی، بیماران و متخصصان به محیطی آرام و خلاقانه برای کار بر روی روند درمان دسترسی دارند. با افزایش شواهد اثبات کاربردی بودن این فناوری در درمان مشکلات روانی، مراکز درمانی بیشتری به استفاده از آن روی می‌آورند.

اما کاربرد واقعیت مجازی در سیستم درمانی فقط به بخش درمان خلاصه نمی‌شود. این فناوری در بخش‌های دیگر، مانند تعامل بیمار و پزشک و آموزش انجام عمل‌های جراحی به دانشجویان هم مورد استفاده قرار می‌گیرد و بعید نیست در آینده از ظرفیت‌های بسیار آن در بخش‌های بیشتری استفاده شود.