افزایش بی سر و صدای سانسور اینترنت در روسیه

سانسور اینترنت، کنترل بر فضای مجازی، جمع‌آوری داده‌های کاربران و هم‌چنین مسدودسازی وب‌سایت‌ها در روسیه به طور قابل توجهی در حال رشد است.
 
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، از سال ۲۰۱۹ برنامه خود برای جدا کردن روسیه از اینترنت جهانی را به اجرا گذاشته است. قانون اینترنت مستقل این کشور که از ماه نوامبر عملیاتی شده، به مقامات روس این اختیار را می‌دهد تا دسترسی میلیون‌ها شهروند روسیه را به وب‌سایت‌ های مختلف مسدود کرده و سانسور اینترنت را تشدید کنند. این قانون با هدف ضربه به پلتفرم‌های جهانی نظیر فیس‌بوک، اینستاگرام و توییتر اجرایی شده و به دنبال حمله روسیه به اوکراین در ماه فوریه شدت گرفته است.

از آن زمان، مقامات روسی به طور مداوم از سیاست‌ها و اقدامات جدیدی برای افزایش کنترل بر اینترنت، تقویت سانسور و نظارت دولت بر فضای مجازی استفاده کرده‌اند. با هر اقدامی در این راستا، روسیه گامی را در جهت انزوا و فاصله بیش‌تر از شبکه جهانی برمی‌دارد و باعث محدود کردن حقوق شهروندان خود و آسیب به ایده‌های بنیادین دسترسی آزادانه به دنیای آزاد اینترنت می‌شود.

تانیا لوکوت، استاد رسانه‌های دیجیتال و جامعه در دانشگاه شهر دوبلین در این باره می‌گوید:

تهاجم روسیه به اوکراین، بهانه جدیدی را برای تشدید سانسور و هم‌چنین تصویب قوانین بیش‌تری در این راستا ایجاد کرده که باعث می‌شود موارد بیش‌تری غیرقانونی شده و بسیاری از افراد با نقض سانسورها، در معرض تعقیب کیفری و مجازات قرار گیرند.
قوانین جدید دولت روسیه برای تشدید سانسور و کنترل بر اینترنت

طی دو ماه گذشته، مقامات روس، بخشی دیگر از سیاست‌های قانونی جدید خود را ارائه داده‌اند که به موجب آن، کنترل بر وب و اکوسیستم فناوری روسیه افزایش خواهد یافت. در ماه جاری تاکنون، قانون‌گذاران از طرح خود برای ساخت یک فروشگاه اپلیکیشن روسی خبر داده‌اند تا بر روی گوشی‌های جدید نصب شوند و قانونی را معرفی کرده‌اند که از طریق آن، انتقال داده‌های افراد به خارج از کشور را محدود می‌کند. هم‌چنین پارلمان روسیه هم‌چنین به جمع‌آوری داده‌های بیومتریک افراد از بانک‌ها و اختصاص یک پایگاه داده بزرگ برای آن، رای مثبت داد. مقامات روس، گوگل را به دلیل عدم رعایت قوانین این کشور به پرداخت ۳۷۴ میلیون دلار محکوم کرده و اپل نیز به دلیل عدم انتقال داده‌های خود به روسیه، با جریمه مواجه شده است.

در ماه ژوئن، دولت روسیه از تشدید قوانین سخت‌گیرانه خود علیه عوامل خارجی خبر داد و علاوه بر قصد خود برای محدود کردن استفاده از وی پی ان، مقرر شد تا پایگاه داده‌ای را برای جمع‌آوری کدهای IMEI تلفن‌های همراه بسازد. آنها هم‌چنین به مقامات خود ابلاغ کردند که از نرم‌افزارهای کنفرانس ویدیوی خارجی مانند زوم و هم‌چنین برنامه‌های پیام‌رسان بیگانه استفاده نکنند و پیش‌نویس قانونی را ارائه داده‌اند که استفاده از اپلیکیشن‌های خارجی در زیر ساخت‌های حیاتی روسیه را تا سال ۲۰۲۵ به طور کامل متوقف می‌کند.

در مجموع، این سیاست‌ها در صورت تصویب، نظارت‌ها بر استفاده از فناوری توسط شهروندان روس را افزایش داده و کنترل دولت بر ارتباطات مردم را بیش‌تر خواهد کرد. اما این سیاست‌ها جدید، حاصل یک دهه کار در زمینه برنامه‌های کنترلی مسکو است. استانیسلاو شکیروف، یکی از بنیان‌گذاران گروه حقوق دیجیتالی روسی Roskomsvoboda و بنیانگذار سازمان توسعه فناوری privacy accelerator می‌گوید که روسیه از سال ۲۰۱۲ قوانینی را برای تنظیم و کنترل اینترنت وضع کرده است. شکیروف در ادامه افزود که پنج اصل مهم در این زمینه وجود دارند.

اول، دولت روسیه قصد دارد کنترل زیرساخت اینترنت کشور را در دست بگیرد و با در اختیار گرفتن کابل‌های اینترنت، اتصال آن به بقیه جهان را مدیریت کند. دوم، این کشور برای سانسور محتوای وب‌سایت‌ها و جا افتادن شرکت‌های اینترنتی بومی مانند یاندکس و جایگزین فیس‌بوک که vkontakte نام دارد، فشاری مضاعف را ایجاد می‌کند. اصل سوم، سرکوب رسانه‌ای و ممنوعیت سازمان‌های مستقل در این حوزه و تصویب قوانین موسوم به عوامل خارجی برای جلوگیری از فعالیت آنها است. این امر مردم را به خودسانسوری در فضای مجازی و محدود کردن اعتراضات اجتماعی سوق خواهد داد.

اصل پنجم و نهایی نیز طبق ادعای شکیروف، محدودیت دسترسی اطلاعات و مسدود کردن وب‌سایت‌ها است. امکان قانون‌گذاری برای مسدود کردن وب‌سایت‌ها از طریق تصویب قانون اینترنت مستقل روسیه، از سال ۲۰۱۶ به اجرا درآمده و از آن زمان، این کشور توانایی‌های فنی خود را در زمینه فیلتر کردن سایت‌ها گسترش داده است.

شکیروف در ادامه افزود:

اکنون امکان محدود کردن دسترسی به اینترنت، به سرعت در حال توسعه است.
قانون اینترنت مستقل، به ایجاد ایده RuNet، اینترنت ملی روسیه که می‌تواند ارتباط خود با جهان را قطع کند، کمک می‌کند. بر اساس تحلیل وب‌سایت Top10 VPN، از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین در اواخر فوریه، بیش از ۲۳۸۴ سایت در روسیه فیلتر شده است. این مجموعه شامل وب‌سایت‌های خبری مستقل روسیه و دامنه‌های اوکراینی تا سایت‌های خبری در حوزه فناوری و دیگر اخبار خارجی است.

گرانت بیکر، پژوهشگر فناوری و دموکراسی موسسه غیرانتفاعی Freedom House می‌گوید:

دولت روسیه به‌طور پیوسته در تلاش بوده تا کنترل بیش‌تری بر محتوای مورد دسترس مردم داشته باشد. تمام اقدامات کنترلی اینترنت و سیستم‌های نظارتی با سرکوب‌های اجتماعی گسترده، از جمله بازداشت بیش از ۱۶۰۰۰ نفر به دلیل اعتراضات مسالمت‌آمیز همراه بوده است.
با این‌حال، ساختن یک امپراتوری نظارتی کار چندان ساده‌ای نیست. چین به‌طور گسترده، به عنوان بسته‌ترین کشور آنلاین جهان شناخته شده که فایروال (دیوار آتش) بزرگ آن وب‌سایت‌هایی که در تعارض با دیدگاه‌های سیاسی این کشور هستند را مسدود می‌کند. این مدل حاکمیت چینی اینترنت، سال‌ها طول کشید تا شکوفا شود و به بلوغ برسد، حتی خالق دیوار آتش چینی نیز ظاهرا با استفاده از VPN از آن عبور کرده است!

اینترنت ملی روسی، پروژه‌ای که با شکست‌های متعددی روبرو شده است
از آنجا که روسیه تا حدی قصد دارد از مدل چینی سانسور اینترنت تقلید کند، راهکارهای آنها تا حدی متزلزل عمل کرده‌اند. برای مثال، تلاش مقامات روس برای فیلتر کردن پیام‌رسان تلگرام در سال ۲۰۱۸، با شکست سختی همراه شد و آنها به ناچار دو سال بعد از این اقدام مجبور به عقب‌نشینی شدند. هم‌چنین راه‌اندازی اینترنت ملی RuNet نیز با تاخیرهای متعددی روبرو شده است. با این وجود، اغلب سیاست‌های اخیر روسیه، برای بلندمدت طراحی شده و کنترل اینترنت یک پروژه مقطعی نخواهد بود.

جولین نوکتی، دستیار ارشد و عضو موسسه روابط بین‌الملل فرانسه که اینترنت روسیه را مورد مطالعه قرار داده، می‌گوید:

هنوز ارزیابی و پیش‌بینی دقیق تاثیر این اقدامات، با توجه به عدم همبستگی میان سیگنال‌های سیاسی مشخص و جاه‌طلبی‌های کرملین و تعمیم آنها به پروژه‌ها و تغییرات مشخص، دشوار است.
برای مثال، چندین فروشگاه اپلیکیشن روسی زبان در ماه‌های اخیر ایجاد شده‌اند که بسیاری از آنها، برنامه‌های محدودی را برای دانلود ارائه می‌دهند. طبق گزارش روزنامه مستقل مسکو تایمز، یکی از رقبای پیشرو در این حوزه که RuStore نام دارد، تنها کم‌تر از ۱۰۰۰ اپلیکیشن را برای دانلود در دسترس قرار داده است.

هم‌چنین دیگر تلاش‌های روسیه برای ایجاد اینترنت مستقل نیز تا به ایجا با شکست مواجه شده‌اند. برنامه RuTube که به عنوان نسخه روسی یوتیوب ساخته شده، علی‌رغم تبلیغات فراوان مقامات روس برای استفاده از آن، تتوانسته در میان شهروندان به محبوبیت لازم برسد. در همین حال، وب‌سایت Rossgram که به عنوان جایگزین اینستاگرام در نظر گرفته شده نیز هنوز راه‌اندازی نشده و با ورود به وب‌سایت آن، پیام «در حال توسعه است» نمایش داده می‌شود و به مردم هشدار می‌دهد که نسخه‌های مشابه این اپلیکیشن را دانلود نکنند، زیرا همگی جعلی هستند.

در حالی‌که بسیاری از اقدامات روسیه برای سانسور اینترنت و ایجاد فضای مستقل مجازی با مشکلات عدیده مواجه است، توانایی آنها در مسدود کردن وب‌سایت‌ها، از آغاز تلاش‌های آنها برای فیلترینگ توییتر در مارس ۲۰۲۱، پیشرفت کرده است.

شاکروف می‌گوید:

کشورها در حال یادگیری شیوه‌های مختلف تنظیم و کنترل اینترنت از یکدیگر هستند. روسیه تصمیم گرفته تا یک نسخه چینی از اینترنت را به وجود آورد و اکنون دیگر کشورهای حاصل از فروپاشی شوروی، آفریقا یا آمریکای لاتین نیز می‌توانند از این الگو استفاده کنند.
لوکوت می‌گوید از آنجایی که کشورهای بیش‌تری به دنبال کنترل فضای مجازی هستند و این کار را با در نظر گرفتن امنیت ملی خود انجام می‌دهند، این امر می‌تواند دنیای اینترنت را در معرض خطر قرار دهد.

وی در ادامه افزود:

وقتی نوع نگاه‌ها از اینترنت به عنوان یک کالای عمومی، به دسترسی به آن به عنوان یک موضوع امنیت ملی تعییر می‌کند، بسیاری از اصول دستخوش تغییر می‌شوند. ما در آینده شاهد برخی تصمیمات مشکل‌ساز در این زمینه خواهیم بود که نه تنها دولت‌های مستبد، بلکه دولت‌های دموکراتیک نیز احتمالا آنها را اعمال خواهند کرد.